Als klein kind had ik al iets met zigeuners. Waarom? Ik denk dat het vooral aan de hechte gemeenschappen ligt waar ze deel van uitmaken. Hun leven vol tradities, keuzes die al voor je gemaakt zijn en vooral saamhorigheid had een onweerstaanbare aantrekkingskracht op een klein meisje dat door familieruzies haar eigen ooms en tantes niet kende en niet opgroeide met haar broers en zus. Van Settela Steinbach had ik natuurlijk nog nooit gehoord, net zomin als van gele Davidssterren en bruine driehoeken. In 1978 was ik 23 jaar en werkte ik bij een grote uitgeverij in het Gooi. Elke avond moest ik op een verlaten halte in de polder van de ene bus op de andere overstappen om naar huis te kunnen. Op een goede dag verschenen er op dat onhergzame terrein ineens woonwagens en vrolijk uitgedoste auto's. Ik zag ze dagelijks en zij mij. Ik viel ook op want ik was rond zeven uur de enige passagier die uitstapte om vervolgens minstens een kwartier op de volgende bus te wachten. Auto's reden er wel. Sommige met beslagen ruiten, daar zaten altijd een man en een jong meisje in en andere auto's, met alleen een bestuurder. Deze leken iets te zoeken, reden een beetje rond en vertrokken dan weer. Geen prettige omgeving, zeker niet toen de herfst eenmaal goed zijn intrede had gedaan en het om zeven uur 's avonds al donker was. Ik vond het een eng plekje, eerlijk gezegd.
En toen gebeurde het. Elke avond kwam zo'n grote Mercedes met balletjesgordijnen voorbij rijden. Langzaam draaide hij om en bleef staan, recht tegenover de bushalte, de koplampen als schijnwerpers op de weg gericht. Ik zat dus vrijwel in het licht. Zodra de bus naar Lelystad kwam en ik was ingestapt, verdween de auto. Na enkele dagen begreep ik de bedoeling en zelden ben ik een vreemde zó dankbaar geweest. Die hele winter lang, heb ik me veilig gevoeld bij die bushalte. Toen de dagen lengden en de lente verscheen, verdwenen de Roma van het Muiderzand.
Het heeft jaren geduurd voordat ik wist dat die groep Roma een deel van de beroemde Petalo-familie was, die in 1979 in Lelystad ging wonen. In huizen, wel te verstaan.
De laatste weken moet ik vaak aan deze ervaring denken. Het zijn immers de leden van dit volk die al zo'n zeshonderd jaar worden vervolgd. Rond twaalfhonderd trokken de "zigeuners" uit India en Pakistan weg. Het waren handwerkslieden en ze waren allesbehalve armlastig. Via het Byzantijnse rijk trokken ze verder Europa in en verdienden een goed belegde boterham met circusacts, ketellappen, scharen slijpen en muziek maken. Vaardigheden waar je iets aan had in die tijd. Uit het Verre Oosten hadden ze hun eigen religie meegenomen, maar ze pasten zich wonderwel aan de Europese godsdiensten aan. Zij het dan met behoud van hun eigen karakteristieke overtuigingen die wortels hebben in het hindoeïsme. Dit werd ze noodlottig. Rond het jaar 1400 besloot "de" kerk deze afgodendienaars in de ban te doen. Ze werden buitengesloten en mochten geen deel meer uitmaken van het sociale leven. Zigeuners werden zo armer en armer en trokken zich steeds meer in hun eigen 'veilige' gemeenschap terug. Totdat de Tweede Wereldoorlog ook hen noodlottig werd. Wat de Holocaust voor de Joden was, was Porajmos voor de Zigeuners.
En van die Porajmos werd Settela Steinbach, het icoon. Ik ken haar gezichtje uit mijn geschiedenisboekje op de lagere school. Het was het 'joodse' meisje dat met haar familie in een veewagon naar Auschwitz werd vervoerd en nog even door de deuren naar buiten gluurde.
In 1994 achterhaalde journalist Aad Wagenaar de naam en de afkomst van het 'meisje met de hoofddoek'. Het bleek geen joods meisje, maar een Roma-meisje te zijn. Haar naam was Settela Steinbach. Zij was negen jaar oud toen ze in 1944 werd vergast.
Soms laat ik mijn fantasie de vrije loop en probeer ik me voor te stellen hoe het leven van Settela eruit zou hebben gezien als ze niet op jonge leeftijd zou zijn vermoord. Zou ze in Nederland zijn blijven wonen? Of zou ze getrouwd zijn met een Roma uit een ander Europees land. Zou ze kinderen en kleinkinderen gehad hebben? Ik denk het wel, waarschijnlijk zelfs achterkleinkinderen want ze zou dit jaar 75 jaar oud zijn geworden. Ik vraag me af hoeveel van haar familieleden uit Roemenië zouden komen. En of ze daar nog steeds zouden wonen of zouden ze naar Frankrijk zijn verhuisd?
12 opmerkingen:
Altijd heel erg verdrietig dat soort dingen, vooral ook omdat de geschiedenis zich voortdurend lijkt te herhalen. En niet alleen in La France.
Ik ben overigens blij dat je weer terug bent als blogger. Welcome back in de blogosphere.
Hoi Margreet! Ja, het trieste is inderdaad de herhaling. Je zou toch denken dat de mensheid van zijn fouten leert, maar dat schijnt een te optimistische gedachte...Zigeuners, joden, moslims...we blijven bezig.
Bedankt voor je (zoveelste!) welkomstwoord. Ik ben nog niet helemáál terug, dat kan nog wel even duren trouwens. Ik léés ook wel, maar reageer nog niet bij anderen!
Dat laatste stukje in je logje kende ik al. Dat vond ik destijds al zo schrijnend. Inderdaad verdrietig en ook zo kwaadmakend dat dit soort toestanden nog steeds plaatsvinden.
Ook ik ben blij weer wat van je te horen. Hopelijk voel je je snel weer in staat wat vaker van je te laten horen.
Liefs,
Janny
Zoals we je kennen, Emilie. Feiten - soms keiharde - doorspekt met persoonlijke herinneringen. Juist daardoor maken jouw stukjes telkens weer zoveel indruk. En ik moet bekennen dat mijn liefde voor Frankrijk een heel klein beetje bekoeld is, sinds deze affaire aan het licht gekomen is. Walgelijk vind ik het.
Wat ontroerend dat een vreemde je zo'n tijd gehopen heeft.Dat laat toch zien dat medemenselijkheid niet is voorbehouden aan een bepaalde cultuur (maar dat wisten we al natuurlijk). Eén individu heeft voor jou het verschil gemaakt.
Helaas... een ander Frans individu zorgt voor stigmatisering. En ik maar denken dat er niet meer gediscrimineerd mocht worden.
Je hebt het mooi geschreven, Emilie.
Wat mooi dat een wildvreemde jou zo beschermde....
Het is triest dat mensen om afkomst of geloofd verdrukt worden. In-triest.
Wat leuk dat je ook op Catherine staat met deze column!
Heb je het verhaal van 'Haar naam was Sarah' wel eens gelezen? Dat is ook zo'n verhaal. Triest en toch gaat er een soort kracht vanuit. Vooral als je leest over haar vlucht.
@Janny, Avalanche, Mirjam en Incinta,
Dankjulliewel voor de reacties. Het stemt me droevig hoe zeer het hele 'gedoe' rond Roma ook in Nederland uit de hand loot. Het lijkt wel alsof een deel van onze landgenoten alleen gelukkig kan zijn door anderen (liefst als groep) te vernederen. Ik vind dat erg en wilde dat ik meer kon doen, dan stukjes schrijven.
@Madame Coccinelle:
Dank voor uw reactie! Ja, het boek 'Haar naam was Sarah' ken ik en heb ik ook in een column ("Rust in de choepah" dd 12-10-2009) beschreven. Er zijn zeker veel parallellen te vinden in de geschiedenissen van het Joodse volk en van de Roma. Het is ook beangstigend te zien hoe mensen in heel Europa lijken te vergeten wat zij elkaar ooit beloofd hebben: 'dit nooit weer'.
Wat een mooi stukje. Dank u wel daarvoor.
Nu is het zo. En dit is wel belangrijk: De Sinti in Stein dus haar familie en ook mevrouw Wagner van wie de journalist Settelas naam hoorde destijds wisten altijd al dat Settela in deze film zat. En dat ze een beeldvorming was van de vervolging van de Joden dat maakte hun helemaal niets uit! Crasa zei 'Een Joods meisje, een Sintomeisje. Wat maakt dat uit. Het was een klein meisje en ze ging haar dood tegenmoet om wat ze was'.
En zo is het toch ook.
U vraagt uw af hoe Settelas leven anders was geweest. Een kleine correctie hier het was geen Roma-meisje en familie in Roemenie zal ze niet hebben gehad. De familie Petalo die u noemt wel. Maar ze hebben niet met elkaar te maken. De Petalos waren van ouds smeden. De Steinbachs muzikanten. Ze was een Sintezza, van de Sinti (in Frankrijk Manoesj). Dezelfde familie als bij voorbeelt Django Reinhardt.
Maar goed als dit niet was gebeurd had ze denkbaar op een woonwagenkamp in Zuid Limburg gewoond. Bij familie in Stein of Geleen of als getrouwd misschien in Belgie in Tessenderloo of St. Truiden.
Hoe is het leven van de oude Sinteza. Ze ging vroeger maar een beetje naar school. Want die mensen waren altijd van foor naar foor. Dan kreeg je een boekje waar de scholen stempels in moesten zetten. Maar je leerde niet veel. Misschien was ze later wel gaan alfabetiseren. En nog de oomputer geleerd. Dan had ze op Marktplaats gekeken of ze mooie bordjes in de buurt zag of beeldjes voor de wagen. En als het te ver geweest was had ze een familie gebeld haal dit eens voor mij op daar en daar. en die zeiden dan ja tante dat doen we voor jouw. Als ze nog goed op de been waas geweest om naar haar jonge neven met Hemelvaart te gaat kijken muziek maken op het Gipsyfestival in Tilburg in mei. Want die zijn er wel en spelen daar. En maar dan met haar eigen kinders of kleinkinders. Vast naar de Bedevaart gegaan aan 't Zand jaarlijks om de verdere familie te zien. En dan te eten meenemen, soep of zuurkool met balletjes. En dan hadden haar zonen gezegd, ik heb veel gegeten van iedereen maar jou balletjes zin de lekkerste. En dan een bruiloft hier of daar soms tot in Frankrijk of Zuid Duitsland. Want ook de ouden reizen nog graag als ze de kans hebben. Dan een week nemen om daarheen te reizen lekker langzaam en stoppen in de dorpjes voor vers brood en een beetje rondkijken. Daarvoor een Tabbert of een Weippert caravan naast de wagen gehad. Dan zou ze voor elken reis de gordeinen en de vitragen weer in de was doen zodat de burgers konden zien dat het heel schoon is in haar wagentje.
Het is jammer dat dit niet zo mocht zijn. En dat er te weinig Sinti over zijn vandaag de dag. Want het leven is veel beter dan vroeger. Helaas meer criminaliteit. Ook onder de zigeuners is dit harder geworden. Met de drugs en met de wapens en dit is zorgerlijk. Dat had haar ook zorgen gemaakt zoals alle ouderen. En hoe de mensen over de zigeuners denken.
Maar toch is er ook veel goed geworden en de jeugd die nu kan kiezen dat ze leren en verstandig werk doen en toch hunzelf blijven. Dat is de verdienste. Het zigeunerleven is nog steeds mooi.
Ook omdat meer mensen nu begrip hebben en geinteresseert zijn in de tradities.
Groet van Demelda (64)
Elke keer als ik op de tv de beelden zie van die veewagons waar deze mensen op transport worden gezet, moet ik inderdaad aan dat meisje denken wat zo uit de deuropening naar buiten kijkt, nu meen ik toch dat ik nog niet zo lang geleden op het nieuws of bij een documentaire op tv heb gezien dat Settela Steinbach de Porajmos (voor mij ook een nieuw woord) heeft overleeft,ik woon in Sittard en deze naam komt hier vaak voor dus dacht ik zoek even op waar dat meisje eigenlijk vandaan komt dus nu blijkt het Buchten te zijn zo komt dat wel heel dichtbij.
Nu zie ik dat de laatste activiteit uit 2010 is en of er ondertussen nieuwe feiten aan het licht zijn gekomen.
Dieter Mangeng
Beste Dieter,
Dankjewel voor je reactie. Nieuwe feite zijn mij niet bekend. Dat Settela de Porajmos zou hebben overleefd, heb ik nooit gehoord. Ik ga er toch nog eens naar zoeken! Ik heb veel gehad aan de reactie van Demelda, die verder anoniem wil blijven, er is mij meer duidelijk geworden over het leven dat ze waarschijnlijk geleefd heeft en eventueel in later jaren zou hebben geleefd. Fijn te horen dat ook u zich zo voor haar, als symbool van zoveel onschuldige kinderen, interesseert!
Hartelijke groet, Yvonne
Een reactie posten